Wiek przedszkolny to czas intensywnego rozwoju umysłowo-fizycznego, dlatego w tym czasie dzieciom potrzebne jest odpowiednio zbilansowane, urozmaicone pożywienie. Posiłki powinny być zaplanowane na podstawie produktów naturalnych jak najmniej przetworzonych.
We wczesnym dzieciństwie kształtują się nawyki żywieniowe. Ważne jest aby kształtować prawidłowe zwyczaje żywieniowe. W znacznym stopniu na kształtowanie zwyczajów żywieniowych ma wpływ środowisko rodzinne, w trochę mniejszym środowisko przedszkolne. W zakresie wykształcania pozytywnych wzorców niezbędna jest wzajemna współpraca rodziców i nauczycieli w przedszkolu.
Prawidłowe nawyki żywieniowe to:
- regularne spożywanie posiłków
- wspólne (rodzinne) przygotowywanie i spożywanie posiłków
- jedzenie przy stole ( nie przed telewizorem lub komputerem)
- odpowiednie dobieranie produktów na dojadanie (owoce, warzywa, produkty nabiałowe bez dodatku cukru).
Zadaniem przedszkola jest edukacja najmłodszych w zakresie komponowania prawidłowych posiłków (wybór zdrowych, wartościowych produktów), propagowania zdrowego stylu życia i promocję aktywności fizycznej.
Dzieci w okresie swojego największego rozwoju fizycznego i psychicznego powinny spożywać 3 posiłki główne: śniadanie, obiad, kolacja oraz 2 uzupełniające: drugie śniadanie i i podwieczorek. Dziecko uczęszczające do przedszkola, ma zapewnione w placówce posiłki pokrywające 75% dziennego zapotrzebowania na energię. Bardzo ważnym posiłkiem jest śniadanie.
Między czwartym a szóstym rokiem życia u dzieci zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne organizmu w następstwie nasilenia aktywności ruchowej dziecka. Dzieci, które przewlekle nie spożywają odpowiedniej ilości składników odżywczych, są niedożywienie. Sytuacja ta powoduje upośledzeniem wielu funkcji organizmu i zaburzeń rozwoju. Objawy tego stanu to: niedobory masy ciała i wzrostu, niedokrwistość, zaburzenia odporności, opóźnienie rozwoju intelektualnego, co poza komplikacjami zdrowotnymi przekłada się na gorsze wyniki w nauce i dojrzewanie psychospołeczne.
Przeciwieństwem niedostatecznej podaży energii jest nadkonsumpcja żywności. Spożywanie większej ilości pokarmu niż wymaga tego młody organizm skutkuje wzrostem masy ciała, a w przyszłości zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób cywilizacyjnych w późniejszym okresie życia: nadwagi, otyłości, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca. Nadmierna ilość kalorii najczęściej u małych dzieci pochodzi z cukrów prosty zawartych w słodyczach oraz napoi słodzonych gazowanych. Dlatego też produkty te powinny być ograniczone do minimum a najlepiej całkowicie wykluczone z codziennych posiłków dzieci.
Przedszkolaki chętnie piją soki: owocowe, owocowo-warzywne, nektary i napoje owocowe. Są wybierane soki 100% . Soki i nektary w odróżnieniu od napoi owocowych nie zawierają sztucznych barwników, aromatów ani substancji konserwujących.Soki owocowe powinny być spożywane przez dzieci w małych ilościach ze względu na ich kaloryczność. Zlecane są soki przecierowe, zachowujące najwięcej witamin, składników mineralnych i innych związków bioaktywnych.
Dla dzieci w ich codziennej diecie do prawidłowego funkcjonowania jest niezbędna woda. Dzieci w wieku 1-3 lat powinny w ciągu dnia powinny wypijać około 1300 ml wody dziennie, natomiast 4-6 latkido1700 ml. Organizm małego dziecka nie jest w stanie magazynować dużej ilości wody i musi być ona stale dostarczana.
Systematyczna aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników korzystnie wpływających na niemal wszystkie procesy metaboliczne i stan zdrowia w każdej fazie życia. Dzieci w wieku przedszkolnym bardzo szybko opanowują nowe formy aktywnego odpoczynku np.: pływanie, jazda na rowerze, nartach czy łyżwach, które mogą doskonalić w dalszym życiu. Minimalny stopień lub brak aktywności fizycznej prowadzi do nadwagi i otyłości oraz jest główną przyczyną powstawania wad postawy.
Korzyści jakie płyną z aktywności fizycznej u dzieci:
- zmniejszenie ryzyka otyłości;
- zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej i wzrost beztłuszczowej masy ciała;
- wzmocnienie odporności poprzez pozytywny wpływ na układ immunologiczny;
- kształtowanie prawidłowej postawy ciała, zapobieganie rozwojowi wad postawy;
- poprawa pamięci i jakości snu;
- zwiększanie sprawności i wydolności układu sercowo-naczyniowego i oddechowego.
Prawidłowe odżywianie dziecka, połączone z odpowiednią do wieku przedszkolaka aktywnością fizyczną procentuje w przyszłości odpowiednio wypracowanymi nawykami żywieniowymi, prawidłową masą ciała i zmniejszonym ryzykiem zachorowania na choroby metaboliczne.
Wiek przedszkolny jest jednym z etapów drogi życia człowieka. Jest bardzo ważnym etapem gdyż w tym okresie dziecko rozwija swoje w charakterystyczne tylko dla niego indywidualne cechy we właściwym dla sobie rytmie i tempie. W tym czasie kształtują się również jego postawy determinujące, aktualne i przyszłe zachowania dotyczące zdrowia i aktywności ruchowej. Utrwalone wówczas przyzwyczajenia i nawyki decydują o jego późniejszym stylu życia. Dzieciństwo, to okres w życiu człowieka, w którym kształtują się jego nawyki, przyzwyczajenia, które decydują o jego późniejszym stylu życia. Sposób żywienia dzieci wpływa na ich rozwój fizyczny, intelektualny, emocjonalny oraz na zdolność uczenia się. Zasoby, w które zostanie wyposażony młody organizm, są podstawą dobrego funkcjonowania przez wiele lat. Dlatego też przedszkole pełni ważną rolę w wdrażaniu i podstawach wychowania zdrowotnego.
Źródła:
1. Dietetyka : żywienie zdrowego i chorego człowieka / Helena Ciborowska, Anna Rudnicka ; współpr. Artur Ciborowski. - Wyd. 4 rozszerz. i uaktual. - Warszawa : Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. 2016 poz. 1154).
3. Wymagania dla żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach. Autor artykułu: dr Katarzyna Wolnickamgr inż. Anna Taraszewskamgr inż. Joanna Jaczewska-Schuetz
4. https://dietetycy.org.pl/wp-content/uploads/2019/05/dietetycy-issue-2.png
5. Zasady Prawidłowego Żywienia. IŻŻ, Warszawa 2009. http://www.izz.waw.pl/
Jakie produkty powinny znajdować się w codziennej diecie dzieci w wieku przedszkolnym.
Produkty zbożowe stanowią główne źródło złożonych węglowodanów, które dostarczają organizmowi energii. Zboża to bogactwo składników mineralnych, są w nich: żelazo, miedź, magnez, cynk oraz potas i fosfor. Nieoczyszczone zboża dostarczają błonnik, który wspomaga trawienie i korzystnie wpływa na rozwój fizjologicznej flory jelit.
Do produktów tych zalicza się:
- mąki razowe (np. orkiszowa, pszenna, żytnia, owsiana, gryczana,) oraz produkty z nich przygotowane: pieczywo, makarony, naleśniki, ciasta, pierogi, kluski
- płatki naturalne czyste: owsiane, pszenne, jęczmienne, orkiszowe, gryczane
- kasze i ryże pełne: kasza jaglana, kasza gryczana, kasza jęczmienna, kasza orkiszowa, ryż brązowy, ryż dziki, amarantus.
Warzywa lub owoce powinny pojawić się na talerzu pięć razy dziennie. To cenne źródła witamin oraz substancji takich jak kwas foliowy czy beta-karoteny. Większość warzyw i owoców zawiera wiele niezbędnej dla naszego organizmu wody, dzięki czemu są mało kaloryczne, co działa na korzyść profilaktyki otyłości. W okresie jesienno-zimowym jest ograniczona różnorodność owoców i warzyw, możemy wykorzystywać je ususzone czy też w formie przetworów, np. kompoty owocowe, kiszone produkty.
Bardzo wartościowe są produkty strączkowe: fasole, groch, soczewica, ciecierzyca, soja, które zaliczane są do białkowych produktów roślinnych. Białko to jest łatwo przyswajalne przez organizm. Białko pełni w organizmie rolę przede wszystkim budulcową oraz informacyjną. Źródło białka w diecie dziecka to nie tylko mięso, mleko i przetwory mleczne, ale również ryby, jajka i warzywa strączkowe.
Mięso jest dobrym źródłem pełnowartościowego białka, a także witamin z grupy B i żelaza. Ryby są cennym źródłem nienasyconych kwasów z rodziny omega-3, które wspierają rozwój układu nerwowego, a także wzmacniają odporność.
Rośliny strączkowe są bogate w białko oraz węglowodany złożone, a także witaminy z grupy B i składniki mineralne: żelazo, fosfor i wapń.
Cukry i tłuszcze należą do grupy produktów wysokokalorycznych, dlatego należy ich używać w umiarkowanej ilości, stosując jako dodatek żywnościowy. Tłuszcze stanowią źródło energii, składnik budulcowy błon komórkowych, nośnik witamin A, D, E, K.
Tłuszcze nasycone zwierzęce warto zamienić na tłuszcze roślinne wysokiej jakości w postaci olejów. Tłuszcze roślinne (oliwa z oliwek, oleje lniany i rzepakowy) to źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Dieta dziecka powinna zawierać zdrowe przekąski: owoce świeże oraz suszone na słońcu. Bakalie (daktyle, rodzynki, morele, figi) to doskonałe źródło energii oraz składników mineralnych jak żelazo, wapń, magnez, fosfor.
Przygotowując posiłki dla dzieci, należy zwrócić uwagę na dodatki, które mają polepszać walory smakowe. Należy ograniczać nadmierne stosowanie soli.
Niezbędna do funkcjonowania organizmu jest woda.W jadłospisach dzieci powinna być uwzględniona odpowiednia ilość napojów w postaci czystej wody, herbat ziołowych, owocowych, naturalnych kompotów.
Niedobór niezbędnych składników odżywczych między 3 i 6 rokiem życia może prowadzić do gorszego rozwoju układu kostnego, niedokrwistości lub innych wad w rozwoju fizycznym i psychicznym. Organizm dziecka stale rosnąc wykazuje szczególnie duże zapotrzebowanie na składniki pokarmowe i wykazuje dużą wrażliwość na ich niedobór. Skutkiem nieprawidłowego żywienia jest niedożywienie lub nadwaga i otyłość.
Na całodzienne żywienie dzieci w naszym Zespole przedszkoli składają się produkty spożywcze pochodzące z różnych grup środków spożywczych:
- posiłki zawierają: produkty zbożowe lub ziemniaki, warzywa lub owoce, mleko lub produkty mleczne, mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych i inne nasiona oraz tłuszcze,
- zupy, sosy oraz potrawy sporządzane są z naturalnych składników, bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników,
- potrawy smażonej podawane są nie więcej niż dwa razy w tygodniu przy czym do smażenia używany jest olej roślinny rafinowany o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50% i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40%,
- napoje przygotowywane na miejscu zawierają nie więcej niż 10 g cukrów w 250 ml produktu gotowego do spożycia,
- każdego dnia są podawane: co najmniej dwie porcje mleka lub produktów mlecznych, co najmniej jedna porcja z grupy mięso, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych, warzywa lub owoce w każdym posiłku, co najmniej jedna porcja produktów zbożowych w śniadaniu, obiedzie oraz podwieczorku,
- co najmniej raz w tygodniu podawana jest porcja ryby,
- podajemy jogurty naturalne z dodatkiem owoców.
Procentowy rozkład energii całodziennego zapotrzebowania na 4 posiłków w ciągu dnia:
Śniadanie 25–30%
II śniadanie 5–10%o
Obiad 35–40%
Podwieczorek 5–10%.
Zgodnie z zasadami zdrowego żywienia dzieci w naszym Zespole spożywają 4 posiłki w ciągu dnia, a przerwy między nimi nie są dłuższe niż 3-4 godziny. Posiłki w przedszkolu pokrywają 75% całodziennego zapotrzebowania energetycznego. Należy przy tym zaznaczyć, że zapotrzebowanie energetyczne dla dzieci w wieku 1-3 lat wynosi 1000 kcal, a dla dzieci 4-6 lat 1400 kcal (przy założeniu umiarkowanej aktywności fizycznej). Posiłki przedszkolne dostarczają dziecku 75% całodziennego zapotrzebowania energetycznego to stanowi to, aż 750 kacl ( w grupie 1-3 lat) 1000 kacl ( w grupie 4-6 lat).
Źródła:
1. Co jedzą dzieci i młodzież?, A. Harton, D. Gajewska, TRENDY – internetowe czasopismo edukacyjne; www.ore.edu.pl
2. Ocena sposobu żywienia dzieci i młodzieży, E. Sochacka Tatara, R. Jacek, A. Sowa, A. Musiał, Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum; www.phie.pl
3. Zwyczaje żywieniowe dzieci w wieku przedszkolnym, E. Kolarzyk, A. Janik, J. Kwiatkowski, Zakład Higieny i Ekologii, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum; www.phie.pl
4. Zasady Prawidłowego Żywienia. IŻŻ, Warszawa 2009. http://www.izz.waw.pl/
5. https://dietetycy.org.pl/wp-content/uploads/2019/05/dietetycy-issue-2.png
Opracowała Ewa Lach
Samodzielny referent ds. żywienia w ZP1