Wiek przedszkolny jest okresem bogacenia się i różnicowania życia uczuciowego, co na zewnątrz wyraża się na ogół w żywym, spontanicznym i łatwym do zauważenia zachowaniu.
Dzieci nie potrafią maskować i tłumić swoich przeżyć emocjonalnych. Uczucia dziecka odbijają się natychmiast w jego zachowaniu, uzewnętrzniają się w ruchach i w gestach, w mimice, śmiechu i płaczu, a również – z wiekiem coraz częściej – w ekspresji werbalnej: w słowach i wypowiedziach.
Odporność emocjonalna rozwija się wraz z wiekiem dziecka. Bardzo ważny jest więc jej trening. Dzieci, które z jakiegoś powodu chronione są przed trudnościami i nie zmusza się ich do samodzielnych działań, nie mają okazji do kształtowania swej odporności emocjonalnej.
Przedszkolak przeżywa takie uczucia jak: zazdrość, gniew, strach i lęk, radość, przyjemność, sympatię, zmartwienie, ciekawość. Zaczynają też kształtować się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne. Niską odpornością charakteryzują się dzieci z zaburzeniami nerwowymi, przejawami zahamowania psychoruchowego, przejawami niestałości ruchowej. Dziecko w trudnych sytuacjach poddaje się i nie walczy z nimi, traci wiarę we własne możliwości. Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziałują na osobowość dziecka, a przez nią na jego przystosowanie społeczne. Decydują one, jaki jest „ogólny nastrój” dziecka.
Emocje te zależą głównie od środowiska, w jakim dziecko wzrasta i wychowuje się. Dużą rolę do odegrania w tej dziedzinie mają również nauczyciele przedszkola. Muszą oni pokazać się jako bardzo dobrzy obserwatorzy codziennego życia w przedszkolu. Organizować sytuacje, w których dziecko będzie się uczyło samoświadomości, empatii i kontaktów społecznych. Jeżeli w przedszkolu zadba się o to, aby dzieci potrafiły mądrze się zachować w sytuacjach pełnych napięć emocjonalnych, nie będą tak łatwo poddawać się frustracji, a porażki znosić będą z nadzieją, że trzeba się tylko postarać i spróbować jeszcze raz aby cel został osiągnięty. W dużej mierze sukces w tej kwestii zależny jest od właściwej współpracy rodziców z przedszkolem, do którego dziecko uczęszcza.
Kształtowanie odporności emocjonalnej oznacza stwarzanie w przedszkolu warunków do:
- rozwijania u dzieci zdolności do kierowania swym zachowaniem tak, aby mogły rozwiązywać do końca zadania, które wymagają wysiłku i opanowania napięć
- wdrażania ich do rozumienia komunikatów werbalnych i niewerbalnych drugiej osoby, a także przekazywanie komunikatów tak, aby druga osoba dokładnie je zrozumiała.
- uczenia sposobów radzenia sobie z zakłóceniami i przeszkodami utrudniającymi im wykonanie zadania.
- kształtowania nawyku doprowadzania do końca rozpoczętych zadań i wzmacnianie wytrwałości w dążeniu do celu
- rozwijania zdolności do znoszenia nadmiernych napięć emocjonalnych i trening w zakresie mobilizowania sił w obranym kierunku.
W kształtowaniu odporności na sytuacje trudne konieczne jest hartowanie emocjonalne. Oznacza to wyrabianie w sobie odporności na przykrości i inne emocje ujemne. Dlatego też hartowanie emocjonalne jest kwestią pierwszoplanową w kształtowaniu jednostek psychicznie odpornych. Nie można przeciążać niedojrzałej psychiki nadmiarem trudności nie do pokonania ani też ,,hodować” dzieci w cieplarnianych warunkach nadmiernej opieki.
Hartowanie polega na organizowaniu dla dziecka sytuacji trudnych. Muszą być one dostosowane do możliwości dziecka tak, aby potrafiło je samodzielnie pokonać. Do kształtowania odporności emocjonalnej u dzieci nadają się gry z elementami rywalizacji. Wywołują one gwałtowny wzrost napięcia.
Chęć wygrania sprawia, że dziecko podejmuje wysiłek i stara się wytrwać do końca. Jeżeli wygra przeżyje sukces i zwiększy swoją odporność. Gdy przegra uczy się znosić porażkę z nadzieją, że wystarczy się lepiej postarać i wszystko może się udać.
OPRACOWAŁY
Iwona Jęczeń i Beata Makuch